De kracht van autonomie: in de voetsporen van mijn overgrootmoeder
Eerder schreef ik over de dagboeken van mijn overgrootmoeder. Drie jaar geleden kreeg ik ze in handen en opende zich een tijdmachine. Ik heb haar nog gekend, ik was elf jaar toen ze overleed. Te jong om echt te beseffen wie ze was en welk leven ze had geleid. Nu, in het heden, lees ik als volwassen vrouw haar dagboeken. Ik ben dertig jaar ouder dan de jonge vrouw die toen de dagboeken schreef.
Terwijl ik haar woorden lees, krijg ik een beeld van een vrouw die haar tijd vooruit was, maar zich niet liet vangen door grote statements of strijd. In plaats daarvan koos ze haar eigen weg, op haar eigen voorwaarden. Hoe meer ik lees, hoe meer ik besef hoe diep autonomie in haar verweven zat—en hoe ik, zonder het me altijd bewust te zijn, veel van haar manier van leven herken in mezelf.
Zij heeft me laten zien dat autonomie vele vormen kent. Dat je geen grote woorden nodig hebt om trouw te blijven aan jezelf. Dat je geen barricades hoeft te beklimmen om impact te maken. Ze koos haar eigen weg, maar zonder daar ruchtbaarheid aan te geven. Haar autonomie zat niet in activisme, maar in de manier waarop ze haar leven inrichtte, los van verwachtingen die anderen aan haar stelden.
Mijn overgrootmoeder was geen doorsnee vrouw voor haar tijd. Ze was een socialiste met feministische trekjes, een bewonderaar van Wilhelmina Drucker en Rosa Luxemburg. Ze geloofde in vooruitgang, in rechten voor vrouwen, in een wereld die eerlijker kon zijn. Voor haar was het vanzelfsprekend dat ‘de meiden’ werkten, maar zelf voelde ze niet de drang om een carrière op te bouwen. Wel wilde ze haar eigen geld hebben – op haar manier. Ze koos bewust voor een christelijke man, een goj, omdat ze haar eigen keuzes wilde maken, los van de verwachtingen die haar achtergrond met zich meebracht. Haar keuzes weerspiegelden een sterk gevoel van onafhankelijkheid. Ze handelde vanuit de overtuiging dat ze haar eigen koers mocht bepalen, zonder zich te laten beperken door conventies of verwachtingen. Die vanzelfsprekendheid waarmee ze haar autonomie nam, roept een herkenbare vraag op: hoeveel van onze keuzes maken we écht zelf? Veel vrouwen vandaag kennen dit gevoel. We mogen alles—werken, studeren, carrières maken—maar de vraag blijft: wat willen we zelf? Hoe vaak worden keuzes nog steeds beïnvloed door onzichtbare verwachtingen, door systemen die vrouwen subtiel sturen naar deeltijdwerk, zorgrollen of maatschappelijk acceptabele paden? Hoe vaak wordt de opmerking gemaakt: "Zorg dat je een rijke vent trouwt," alsof economische onafhankelijkheid voor vrouwen nog steeds een gunst is in plaats van een vanzelfsprekendheid? Ze leefde met een diep geloof in vooruitgang, in de kracht van eigen keuzes en het vermogen om het leven zelf vorm te geven. Maar hoe diep geworteld idealen ook zijn, de wereld kan genadeloos andere plannen hebben. De oorlog veranderde alles. Haar idealen over een betere wereld werden erdoor verbrijzeld. Ze zag hoe de mensheid zich niet hield aan de idealen waar ze ooit in geloofde. De grote strijd gaf ze op, maar haar overtuiging dat ze haar leven zelf mocht bepalen bleef. Ze richtte zich op het kleine, op wat wél binnen haar macht lag. Ze vond betekenis in het herstellen van gezangenboekjes, in de zorg voor haar hondje, in vriendelijkheid naar anderen. Haar autonomie veranderde van vorm, maar verdween niet.
Als ik naar mijn eigen leven kijk, zie ik dat ik onbewust in haar voetsporen treed. Ik kies mijn eigen pad, zonder me te laten beperken door verwachtingen van buitenaf. Autonomie betekent voor mij, niet als iets waar je luidkeels om moet vechten, maar als iets wat je gewoon lééft. Vrijheid is voor mij, net als voor haar, geen afwijzing van een systeem, maar het vanzelfsprekend nemen van de ruimte die ik nodig heb.
Zij leerde me dat autonomie betekent dat je zelf bepaalt, ook als dat tegen de stroom ingaat. Ze liet zien dat je niet hoeft te voldoen aan de labels die anderen op je plakken. Dat je je eigen identiteit mag vormen, zonder dat de wereld die voor je bepaalt. Mijn overgrootmoeder heeft me laten zien dat je niet altijd in opstand hoeft te komen om onafhankelijk te zijn. Soms zit de kracht van autonomie juist in het stille, in het kiezen zonder uitleg, in het vasthouden aan jezelf, ook als de wereld om je heen verandert. En zonder dat ik het besefte, volg ik haar daarin – op mijn eigen manier.